Ιστορία των Λαγκαδίων

Έρευνα-κείμενο
Δημήτρης Τσαλκάνης

 Ίδρυση των Λαγκαδίων – Χρόνοι Τουρκοκρατίας (15ος αιώνας – 1821)

Υπάρχουν διάφοροι θρύλοι για την ίδρυση των Λαγκαδίων. Ένας από αυτούς αναφέρει ότι κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας (αρχές 13ου αι.) οι τεχνίτες που ανέλαβαν το χτίσιμο του κάστρου της Άκοβας, κατοίκησαν τη σημερινή περιοχή των Λαγκαδίων όπου συνέχισαν να ασκούν από γενιά σε γενιά την τέχνη του χτίστη. Η θεωρία αυτή δεν είναι γενικά αποδεκτή λόγω της σχετικά μεγάλης απόστασης των δύο τοποθεσιών. Άλλη εκδοχή προέρχεται από τους Δεληγιανναίους, γνωστούς κοτζαμπάσηδες της περιοχής. Σύμφωνα με αυτήν, ένας πρόγονός τους ονόματι Πέτρος Λίτινος, υπήρξε γραμματέας του Αϊδίν Αγά κατά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τον Μωάμεθ Β΄ τον Πορθητή. Για τις υπηρεσίες του, έλαβε γαίες στην περιοχή της Γορτυνίας όπου και κατοίκησε. Ο απόγονός του, ιερέας Ιωάννης Λίτινος θεωρείται ως ο οικιστής του Πάνω Μαχαλά.

Πιο κοντά στην πραγματικότητα, φαίνεται να είναι η άποψη ότι το χωριό δημιουργήθηκε πιθανότατα γύρω στο 1500 από την συνένωση μικρών οικισμών της περιοχής, με βασικότερους αυτών, τους οικισμούς Κρέσπη και Δραΐνα που βρίσκονται σήμερα εντός των ορίων του χωριού. Ακόμα και σήμερα βλέποντας κάποιος μία πανοραμική άποψη του χωριού μπορεί να διακρίνει μικρότερα τμήματα που τo αποτελούν τα οποία με τον καιρό κατοικήθηκαν και ενώθηκαν σε ένα (πχ Αγία Τριάδα, Αη Γιώργης, Κατσανέικα-Ερημέικα). Το χωριό (ή ένα μέρος αυτού) αναφέρεται για πρώτη ίσως φορά με το όνομα «Λαγκάδια» σε Οθωμανικό κατάστιχο του 1570 όπου φαίνεται να έχει 46 σπίτια. Στο ίδιο κατάστιχο σημειώνεται και η Δραΐνα ως ανεξάρτητος οικισμός, με 44 σπίτια. Στα 1698-1699 προστίθενται οι 8 οικογένειες του γειτονικού οικισμού Αρβίτσα που ανεβάζουν τον πληθυσμό των Λαγκαδίων στα 207 άτομα κατά την απογραφή του 1700.

Λόγω της ιδιαίτερης μορφολογίας του εδάφους (μεγάλη κλίση) και τους περιορισμούς που αυτό έθετε στη γεωργία και στο εμπόριο, οι περισσότεροι Λαγκαδινοί έγιναν χτίστες. Ο πληθυσμός με τον καιρό αυξήθηκε. Νέοι κάτοικοι ήρθαν και εγκαταστάθηκαν τον 17ο και τον 18ο αιώνα καταγόμενοι από την Ήπειρο και την σημερινή Αλβανία, που ήταν ήδη χτίστες. Έτσι, ήδη στο  2ο μισό του 18ου αιώνα οι Λαγκαδινοί φαίνεται να ήταν φημισμένοι για την δουλειά τους αναλαμβάνοντας την κατασκευή γεφυριών και διαφόρων δημοσίων οικοδομημάτων όπως το Τζαμί του Ναυπλίου (Βουλευτικόν).

τα μέσα του 17ου αιώνα ιδρύεται στα Λαγκάδια η λεγόμενη Ακαδημία των Λαγκαδίων. Ήταν μάλλον το πρώτο σχολείο που κτίστηκε στο χωριό και ιδρυτής του φαίνεται να ήταν ο παπα Ιωάννης Λίτινος, παππούς του κοτζαμπάση Ιωάννη Παπαγιαννόπουλου ή Δεληγιάννη. Αυτή η Ακαδημία λειτουργούσε μέχρι και τα χρόνια αμέσως πριν την επανάσταση όπως δείχνουν έγγραφα που έχουν σωθεί. Καταστράφηκε μάλλον από την επιδρομή του Ιμπραήμ το 1825.
Τα Λαγκάδια αναδεικνύονται σε σημαντικό κέντρο της Πελοποννήσου όταν ο προεστός Ιωάννης Παπαγιαννόπουλος ή Δεληγιάννης πήρε το αξίωμα του Μοραγιάννη το 1787 και έγινε επικεφαλής όλων των προεστών του Μοριά. Αργότερα όμως έπεσε στη δυσμένεια των Τούρκων και αποκεφαλίστηκε στο σπίτι του το 1816.

Ο αρχικός πληθυσμός των Λαγκαδίων δεν ήταν αποκλειστικά Ελληνικός. Υπήρχαν πολλές οικογένειες αρβανίτικης και ηπειρώτικης καταγωγής όπως αυτό μαρτυράται από κάποια επίθετα αλλά και από ιστορίες οικογενειών που υπάρχουν ακόμα. Κατά τον μεσαίωνα και τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας θα πρέπει να υπήρχε έντονο σλαβικό στοιχείο στην περιοχή αν κρίνουμε από τα διάφορα τοπονύμια (Ντραϊνα, Αρβίτσα, Κιάβιζα) και από λέξεις που έμειναν μέχρι και σήμερα στο τοπικό λεξικό (πχ Μάικω= μάνα στα σλαβικά). Με το πέρασμα των αιώνων όμως αυτοί οι πληθυσμοί αφομοιώθηκαν. Επίσης, υπήρχε ένας αρκετά μεγάλος πληθυσμός Τούρκων Λαγκαδινών που υπολογίζεται στις 40 οικογένειες (250-300 άτομα). Οι Τούρκοι Λαγκαδινοί έμεναν στην περιοχή της Βίγλας και της Λάκκας όπου βρισκόταν και το τζαμί τους, ερείπεια του οποίου ήταν ορατά μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα στο οικόπεδο που βρίσκεται στη Λάκκα μπροστά από το σπίτι των Μπικουλαίων.

Επανάσταση 1821

Στα Λαγκάδια η επανάσταση κηρύχτηκε στις 23 Μαρτίου 1821. Την 1η Απριλίου 1821 ο κοτζαμπάσης Κανέλλος Δεληγιάννης, γιος του Ιωάννη, διατάσσει την σφαγή όλων των Τούρκων Λαγκαδινών και την πυρπόληση του τζαμιού. Συνολικά σφαγιάστηκαν 300 άοπλοι άντρες (λίγες ημέρες νωρίτερα είχαν αφοπλιστεί), γυναίκες και παιδιά. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να τρομοκρατηθούν οι κάτοικοι της γύρω περιοχής που, φοβούμενοι αντίποινα, εντάχθηκαν στο πλευρό των Δεληγιανναίων οι οποίοι είχαν πλέον πέσει στη δυσμένεια των Τούρκων και χρειάζονταν υποστήριξη. Το 1825 ο Ιμπραήμ έχοντας ανακαταλάβει το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου εισέρχεται στα άδεια από κατοίκους Λαγκάδια, καίει το χωριό και στήνει για μερικές μέρες το αρχηγείο του στο σπίτι των Δεληγιανναίων. Ο Ιμπραήμ έκαψε τα Λαγκάδια 3 φορές: 3 Ιουλίου 1825, 9 Μαΐου 1826 και τον Ιούνιο του 1827. Η προσφορά των Λαγκαδινών στον αγώνα του 1821 ήταν μεγάλη. Εκτός από την προσωπική τους συμμετοχή, βοήθησαν και με το χτίσιμο πολλών και σημαντικών οχυρωματικών έργων. Ο Κολοκοτρώνης πολλές φορές τους επαίνεσε για την άψογη κατασκευή των ταμπουριών, ενώ έχουν σωθεί έγγραφα στα οποία οι Λαγκαδινοί ζητούν από την Προσωρινή Κυβέρνηση να πληρωθούν για τα οχυρωματικά έργα που πραγματοποίησαν κατά τη διάρκεια του αγώνα.

19ος – 20ος αιώνας

Μετά την απελευθέρωση, οι Λαγκαδινοί συνεχίζουν επιδίδονται σχεδόν αποκλειστικά στο επάγγελμα του χτίστη, οργώνοντας όλη την Πελοπόννησο σε ομάδες (μπουλούκια) κατασκευάζοντας σπίτια, γεφύρια, σχολεία, βρύσες και εκκλησίες και γίνονται πλέον περιζήτητοι. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα μια περίοδο μεγάλης ευημερίας. Τα Λαγκάδια γίνονται η μεγαλύτερη πόλη της Αρκαδίας μετά την Τρίπολη με πληθυσμό σχεδόν 7.000 κατοίκους τη δεκαετία του 1890. Η αύξηση αυτή του πληθυσμού και ο υπερκορεσμός του επαγγέλματος του χτίστη κάνει πολλούς νέους Λαγκαδινούς να πάνε για ανώτατες σπουδές στα μεγάλα αστικά κέντρα ή να δοκιμάσουν να γίνουν έμποροι. Μέχρι το 1950 το χωριό ήταν το κυριότερο εμπορικό κέντρο της Γορτυνίας και όχι μόνο, με πολλά καταστήματα που έφερναν αγαθά από όλη την Ελλάδα. Τα κυριότερα εμπορικά χτίζονται στον κεντρικό δρόμο όπου είναι ορατά και σήμερα με τα μεγάλα και συνεχή ανοίγματα στις προσόψεις τους. Σημαντική για την ευρύτερη περιοχή της Γορτυνίας ήταν η Κυριακάτικη Αγορά των Λαγκαδίων όπου συνέρρεε πλήθος κόσμου από όλη την περιοχή για να αγοράσει πράγματα στα οποία είχαν το μονοπώλιο οι Λαγκαδινοί (π.χ. σπίρτα). Ταυτόχρονα, στις πόλεις (κυρίως Αθήνα και Τρίπολη), οι Λαγκαδινοί επιστήμονες διέπρεπαν σε διάφορους τομείς.
    Στα τέλη όμως του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, μεγάλο μέρος του πληθυσμού αναγκάζεται να μεταναστεύσει αναζητώντας μια καλύτερη τύχη κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πολλοί ακόμα φεύγουν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για την Αθήνα. Αποτέλεσμα της εξωτερικής και εσωτερικής μετανάστευσης είναι η πληθυσμιακή συρρίκνωση των Λαγκαδίων που σήμερα αριθμούν 700 περίπου κατοίκους εκ των οποίων ελάχιστοι είναι πραγματικά μόνιμοι.

Διοίκηση

Με την διοικητική διαίρεση της Ελλάδας από τον Καποδίστρια το 1828 τα Λαγκάδια αποτελούν μέρος της Επαρχίας Καρυταίνης. Και στη συνέχεια μέχρι το2011 μέρος της Επαρχίας Γορτυνίας. Τα Λαγκάδια έγιναν έδρα του Δήμου Τεύθιδος το 1836. Το όνομα το πήρε ο Δήμος από την αρχαία πόλη Τεύθιδα που τότε πιστευόταν ότι ήταν το χωριό Βυζίκι (σήμερα γνωρίζουμε ότι τα ερείπια της Τεύθιδος βρίσκονται στη Δημητσάνα). Ο Δήμος Τεύθιδος περιείχε, εκτός από τα Λαγκάδια, τα χωριά: Αλβάνιτσα (Σταυροδρόμι), Χοτούζα, Φούσκαρι, Βρεντεμπούγα (>Μαυροσυκιά>Δόξα), Κάλλιανι, Κόκλα, Ρένεσι (Καστράκι), Γαλατάς.

• Το 1840 ο Δήμος Τεύθιδος αναδιοργανώνεται και πλέον περιελάμβανε τα χωριά: Λαγκάδια (έδρα), Ρεκούνι (Λευκοχώρι), Τσίπολη (Τουθόα), Μαυράδες, Τσιάρνη (Φτεριά), Χοτούζα, Φούσκαρη.
• Το 1861 ο Δήμος Τεύθιδος περιλαμβάνει τα χωριά Λαγκάδια, Ρεκούνι (Λευκοχώρι), Τσίπολη (Τουθόα), Μαυράδες, Τσιάρνη (Φτεριά)
• Το 1865 ο Δήμος Τεύθιδος μετονομάζεται σε Δήμο Λαγκαδίων.
• Με το Σχέδιο Καποδίστριας το 1997, ο Δήμος Λαγκαδίων περιελάμβανε δύο Δημοτικά Διαμερίσματα: α) Λαγκαδίων με τα χωριά Λαγκάδια, Άγιος Αθανάσιος, Άγιος Νικόλαος, Καλονέρι, Ξεροβούνι και Φτεριά, β) Λευκοχωρίου με τα χωριά Λευκοχώρι, Τουθόα, Φούσκαρη.
• Το 2011 με το Σχέδιο Καλλικράτης ο Δήμος Λαγκαδίων έπαψε να υπάρχει και πλέον τα Λαγκάδια υπάγονται στον Δήμο Γορτυνίας (έδρα Δημητσάνα).

 

Πληθυσμιακή Εξέλιξη

1570	1698	1700	1815	1829	1849	1851	1861	1879
46 σπίτια	80 οικογένειες	207 κάτοικοι	300 οικογένειες	274 οικογένειες	727 οικογένειες 3.183 κάτοικοι	3.390 κάτοικοι	3.357 κάτοικοι	4.852

1896	1907	1928	1940	1961	1981	1991	2001	2011
6.815	4.524	3.268	3.333	2.238	1.188	671	704	355